İznik Gölü ve Sakarya Irmağı yoluyla Marmara ile Karadeniz’in birleştirilmesi işi ilk defa, Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520-1566) ele alınmıştır. İznik ve Sapanca gölleriyle Sakarya Irmağı birleştirilerek açılacak kanaldan donanmaya gerekli keresteyle İstanbul’a gerekli odunların taşınmasına öncelik verilecekti.
Kanal yapımı için Mimar Sinan ve onun Girez Nikola adlı kalfası, Sapanca Gölü’nden İzmit körfezine kadar uzanan bölgedeki çiftlikleri bile kaldırmaya giriştiler. Ama, bu sırada başlayan savaşlar yüzünden tasarı gerçkeleştirilemedi.
Gemi kerestesine duyulan ihtiyacın artması nedeniyle kanal yapımı 1591 yılında yeniden ele alındı. Bu tarihte İzmit Sancakbeyi ile İzmit ve Sapanca kadılarına gönderilen mektupta, Kiraz Suyu’nun Sapanca Gölü’ne ve Sapanca Gölü’nün de İzmit körfezine akıtılması için Sakarya Irmağı’ndan Sapanca Gölü’ne, oradan da İzmit Körfezi’ne kadar olan uzaklığın ölçülmesi amacıyla mimar ve mühendislerden oluşan bir kurulun gönderildiği bildirilmişti. Ölçüm işinin çabuk bitirilmesi isteniyordu. Kanal yapımı için 30 bin işçinin gerekli olduğu anlaşılmış, kazının denetimi de Sokolluzade Hasan Paşa’ya verilmişti.
III. Murad döneminde (1574-1595) yapılan bu girişimin öncüsü, Sadrazam Koca Sinan Paşa idi. Padişahtan aldığı izinle, Sapanca yöresine kadar gelen Koca Sinan Paşa, burada üç gün kalmış beraberindeki mimar ve mühendislerle ölçüm işlerini tamamlamış, araştırma sonuçlarını da bir raporla padişaha sunmuştu. Ne var ki, Koca Sinan Paşa’nın rakiplerinin entrikalarıyla III. Murad kanal yapımından vazgeçti.
IV. Mehmed döneminde (1648-1687) kanal yapımı yeniden ele alındı. Hindioğlu adında bir mühendis, yöreye gönderilerek keşif yaptırıldı. Hindioğlu yaptığı araştırma sonunda sunduğu raporda, kanal açılması sırasında büyük güçlüklerle karşılaşılabileceğini ve yöredeki köy ve çiftliklerin büyük zarar göreceğini belirttiğinden kanal yapılmasından vazgeçildi.
Dördüncü girişim I. Mahmud döneminde (1730-1754) yapıldı. Bu kez yalnızca Sapanca Gölü ile İzmit Körfezi’nin birleştirilmesi söz konusuydu. Ancak, Sapanca yöresindeki ayan ve eşraf buna karşı çıktıklarından bu işten de vazgeçildi.
III. Mustafa döneminde (1754-1774) bu kanal işi yeniden gündeme getirildi. Kocaeli Sancağı Mutasarrıfı Seyyid Mustafa Paşa’ya ve İzmit, Sapanca, Adapazarı naiplerine emirler gönderildi. Çok geçmeden kazıya başladılar. Kışın çalışmalar geçici bir süre için bırakıldığı sırada, araya giren bazı engeller yüzünden kanal yapımı 5. defa ertelendi.
1813’te Kocaeli ve Hüdavendigâr (Bursa) sancakları mutasarrıfı Aziz Ahmed Paşa, kanal yapımını yeniden ortaya attı. Ne var ki uzun süren araştırmalar sonunda hazırladığı raporu padişaha sunduktan 20 gün sonra öldü. Onun ölümüyle de çalışmalar yine yarıda kaldı.
Kaynak: Kültür Ansiklopedisi S: 6454
